Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 3
smṛtyapāyo hyaposmāraḥ sa dhīsattvābhisaṃplavāt||1||
jāyate'bhihate citte cintāśokabhayādibhiḥ||1||
unmādavatprakupitaiścittadehagatairmalaiḥ||2||
hate sattve hṛdi vyāpte saṃjñāvāhiṣu kheṣu ca||2||
tamo viśan mūḍhamatirbībhatsāḥ kurute kriyāḥ||3||
dantān khādan vaman phenaṃ hastau pādau ca vikṣipan||3||
paśyannasanti rūpāṇi praskhalan patati kṣitau||4||
vijihyakṣibhruvo doṣavege'tīte vibudhyate||4||
kālāntareṇa sa punaścaivameva viceṣṭate||5||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
smṛterapāyo-vināśaḥ, apasmāra ucyate| sa ca-smṛtivināśo, buddhyādivināśāccitte cintādyabhihate, tathonmādavaccittadehagatairdoṣaiḥ prakṛpitaiḥ sattve hate, hṛdaye vyāpte, tathā saṃjñāvāhiṣu srotaḥsu vyāpteṣu satsu, jāyate| tasmiṃśca jāte sati mūḍhamatiḥ san tamo-mohaṃ, viśan bībhatsāḥ-ninditāḥ, kriyāḥkurute| na tu tamo dravyaviśeṣa iha gṛhyate, tasya divā'sambhavasyāpi darśanaṃ sambhāvyata eva, rogasvabhāvāt| ata eva vakṣyati,"paśyannasanti rūpāṇi" iti| tā eva kriyā vakti-dantānityādi yāvadvijihvākṣibhruva iti| vijihyamakṣibhruvaṃ yasya sa evam| akṣibhruvaśabdo'caturādinipātaḥ| doṣavege cātikrānte vibudhyate-prakṛtiṃ yāti| kālāntaraiṇa saḥapasmarīm evameva-pūrvavat, karoti|