Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]

273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226

The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).

kurvato vegasaṃrodhaṃ pīḍito vā'timātrayā||10||
asnigdhalavaṇoṣṇo bastiralpo'lpabheṣajaḥ||11||
mṛdurvā mārutenordhvaṃ vikṣipto mukhanāsikāt||11||

nireti mūrcchāhṛllāsatṛḍdāhādīn pravartayan||12||
mūrcchāvikāraṃ dṛṣṭvā'sya siñcecchītāmbunā mukham||12||
vyejadāklamanāśācca prāṇāyāmaṃ ca kārayet||13||

pṛṣṭhapārśvodaraṃ mṛjyāt karairuṣṇairadhomukham||13||
keśeṣūtkṣipya dhunvīta bhīṣayedvyāladaṃṣṭribhiḥ||14||
śastrolkārājapuruṣairbastireti tathā hyadhaḥ||14||

pāṇivastrairgalāpīḍaṃ kuryānna mriyate tathā||15||
prāṇodānanirodhāddhi suprasiddhatarāyanaḥ||15||

apānaḥ pavano bastiṃ tamāśvevāpakarṣati||16||
kuṣṭhakramukakalkaṃ ca pāyetāmlasaṃyutam||16||

oṣṇyāttaikṣṇyātsaratvācca bastiṃ so'syānulomayet gomūtreṇa trivṛtpathyākalkaṃ vā'dhonulomanam||17||
pakvāśayasthite svinne nirūho dāśamūlikaḥ||18||

yavakolakulatthaiśca vidheyo mūtrasādhitaiḥ||18||
bastirgomūtrasiddhairvā sāmṛtāvaṃśapallavaiḥ||19||

pūtīkarañjatvakpatraśaṭhīdevāhvarohiṣaiḥ||19||
satailaguḍasindhūttho virekauṣadhakalkavān||20||
bilvādipañcamūlena siddho bastiruraḥsthite||20||
śiraḥsthe nāvanaṃ dhūmaḥ pracchādyaṃ sarṣapaiḥ śiraḥ||21||

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

vegasaṃrodhaṃ-vegavidhāraṇaṃ, kurvataḥ puṃso yaḥ pīḍito bastiratimātrayā pīḍito'snigdhalavaṇoṣṇo tathā'lpo mātrayā, alpabheṣajaśca mṛdurvā, sa tathābhūto mārutenordhvaṃ kṣipto mūkhanāsikāt niretinirgacchati| mūrcchādīn pravartayet(yan)| asya tu-tathāvidhabasteḥ puruṣasya, mūrcchādivikāraṃ dṛṣṭvā śītāmbunā mukhaṃ siñcet| tathā klamanāśaṃ yāvat taṃ tālavṛntādinā vījayet| tathā taṃ puruṣaṃ prāṇāyāmaṃ ca kārayet, prāṇāyāmena hyūrdhvaṃ vikṣipto bastiradho yāti| uṣṇaiḥ karaiḥ pṛṣṭhaṃ pārśvamudaraṃ ca mṛjyāt| tathā taṃ puruṣamadhomukhaṃ kṛtvā keśairutkṣipyordhvaṃ nītvā vapurdhunvīta| tathā vyālādibhirbhīṣayet| tathordhvaṃ pravṛtto bastiryasmādadho gacchati| tathā pāṇivastrairgalāpīḍaṃ kuryādyathā na mriyeta| evaṃ sati prāṇodānanirodhaḥ sampadyate, prāṇodānanirodhādyasmādadhogaḥ suprasiddhatarāyano bhūtvā'pāno vāyustaṃ bastiṃ drāgevāpakarṣati-ūrdhvādadhaḥ kṣipati| suṣṭhuprakarṣeṇa, prasiddhataramayanaṃ yasya sa suprasiddhatarāyanaḥ| kuṣṭhādikalkaṃ cāmlasaṃyutaṃ pāyayet| [ saḥ ] kalkaḥ, asya-āturasya, uṣṇādiguṇayogāttaṃ bastimanulomayet| trivṛtādikalkaṃ pītaṃ gomūtreṇādhonulomanam| pakvāśayasthite doṣe snigdhe (svinne) niruho dāśamūliko vidhātavyaḥ| yavādibhiśca gomūtrasādhitairbastirvidheyaḥ| athavā gomūtrasiddhairguḍūcyādibhistailaguḍasaindhavayukto bastirvirekadravyakalkavān vidheyaḥ| urasi sthite bilvādipañcamūlena siddho bastirvidhātavyaḥ| śirasi sthite bastau nasyaṃ dhūmaśca, śiraśca sarṣapakalkena pracchādanīyam|

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: