Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 7
pipalīdāḍimakṣārahiṅguśuṇṭhyamlavetasān||15||
sasaindhavān pibenmadyaiḥ sarpiṣoṣṇodakena vā||15||
pravāhikāparisrāvavedanāparikartane||16||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
pippalyādīn madyena sarpiṣoṣṇāmbunā vā pibet pravāhikādiṣu|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
pravāhikāditraye bheṣajamāha-pippalīti| pippalyādicūrṇaṃ madyādyanyatamena pravāhikādiṣu tisṛṣu vyāpatsu pibet| vedanayā parikartanaṃ-chedanamiva| saṅgrahe tu (ka. a. 3)-"kṣāmeṇālpabalena mṛdukoṣṭhāgninā rūkṣeṇa snigdhena vā svinnena sāmena vā balavadauṣadhamupayuktaṃ sapittamanilaṃ paridūṣya parikartikāmāpādayati| tatra nābhibastigudameḍhre sadāhaṃ parikartanamanilasaṅgo viṣṭambhaśca| taṃ kṛṣṇatilamadhukamadhuyuktaiḥ picchābastibhirāsthāpayet| kṣīrivṛkṣaśṛtakṣīreṇa vā, śītāmbupariṣiktaṃ cainaṃ payasā bhuktavantaṃ ghṛtamaṇḍena yaṣṭīmadhukatailena vā'nuvāsayet| kṣāmasya ca madhuro bṛṃhaṇaśca sarvo vidhiriṣṭaḥ| sāme dīpano laṅghanaśca, laghurūkṣoṣṇaṃ cānnapānam| nirāmībhūte cānubandhe laghukṣārāmlam| vāte'dhike dadhi sāmlaṃ dāḍimatvacā yuktaṃ bhojane pāne ca yuñjīta| sadāḍimarasaṃ sarpiḥ pibet| uṣṇāmbunā vā tiladevadārukalkam| krūrakoṣṭhasya bahudoṣasyālpamalpaguṇaṃ mṛdusnigdhaṃ vā śodhanamavacāritamutkleśya doṣānna nirharati, alpālpaṃ ca pittakaphasaṃsṛṣṭaṃ parisravati, viṣṭambhagauravaśophakoṭhakaṇḍūpāṇḍutāṅgasādagudaśūlāni cāpādayati| taṃ tiniśadhavāśvakarṇapalāśabalāniryūhairmadhuyuktairāsthāpayet| upaśāntaparisravaṃ ca punarupasnigdhaṃ tīkṣṇaiḥ śodhayet| śuddhe ca dīpanāṃścūrṇāsavāriṣṭādīn yojayet| pītauṣadho yadā vegamudīrayati nigṛhṇāti vā, tadā pravāhikā'sya jāyate| tasyāṃ sadāhaśūlaṃ sapicchaṃ śvetaṃ kṛṣṇaṃ saraktaṃ vā bhṛśaṃ pravāhamānaḥ kaphamupaviśati| taṃ paristravavidhinopacaret|" iti|