Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 62
udānaṃ yojayedūrdhvamapānaṃ cānulomayet||68||
samānaṃ ṣamayedvidvāṃstridhā vyānaṃ tu yojayet||69||
prāṇo rakṣyaṣcaturbhyo'pi tatsthitau dehasaṃsthitiḥ||69||
svaṃ svaṃ sthānaṃ nayedevaṃ vṛtān vātān vimārgagān||70||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
udānākhyaṃ vāyumūrdhvameva yojayet-yato'sau sadaivordhvagāmī, tathā prayateta yathordhvagāmī bhavati| apānākhyaṃ cānilamanulomayet-adhogatirhyayaṃ sadaiva samīraṇastasmādadhogamanaṃ yathā'sya sampadyeta tathā cikitsitaṃ kāryamityarthaḥ| samānākhyaṃ vāyuṃ vidvān vaidyo vātaghnairauṣadhaiḥ śamayet| ayamabhiprāyo granthakṛtaḥ-kila nāsyordhvagāmitā naivādhogāmitā yathā sampadyate tathā cikitsitaṃ hitam, kiṃ tarhi svasthānapratipattirevetyevaṃ cikitsā kāryeti| vyānākhyaṃ tu vāyuṃ tridhā yojayetūrdhvādhomadhyagamanaṃ yathā'sya śarīre sampadyate tathā cikitsā kāryeti| tathā, prāṇo vāyuścaturbhyo'piudānāpānasamānavyānebhyo'pi, sarvaprayatnena rakṣyaḥythodānādibhirnāsya bādhā sampadyate tathā cikitsā kāryetyarthaḥ| yatastasya-prāṇasya, sthitau satyāṃ dehasyaśarīrasya, saṃsthitiḥ-jīvanaṃ bhavati, prāṇaṃ vinā na jīvatītyathaḥ| evaṃ-anena prakāreṇa, vātān vimārgagānāvṛtān svaṃ svaṃ sthānaṃ nayet|