Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 39
śāmyatyevaṃ kaphākrāntaḥ samedaskaḥ prabhañjanaḥ||51||
kṣāramūtrānvitān svedān sekānudvartanāni ca||51||
kuryāddihyācca mūtrāḍhyaiḥ karañjaphalasarṣapaiḥ||52||
mūlairvā'pyarkatarkārīnimbajaiḥ sasurāhvayaiḥ||52||
sakṣaudrasarṣapāpakvaloṣṭavalmīkamṛttikaiḥ||53||
kaphakṣayārthaṃ vyāyāme sahye cainaṃ pravartayet||53||
sthalānyullaṅghayennārīḥ śaktitaḥ pariśīlayet||54||
sthiratoyaṃ saraḥ kṣemaṃ pratisroto nadīṃ taret||54||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
evaṃ-prāgukte kriyākrame kṛte sati, kaphāvṛto marut samedaskaḥ śāmyati| tathā kṣāramūtrayutān svedādīn kuryāt| tathā, karañjaphalasarṣapaiḥ prabhūtamūtrāloḍitairlimpet| athavā, mūlairarkādijaiḥ kṣaudrādiyutairlimpet| enaṃ-ūrustambhinaṃ, soḍhuṃ śakye vyāyāme ca kaphakṣayāya pravartayet| śakya iti "śakisahośca" iti yat| vyāyāmaṃ śanaiḥ kārayedityarthaḥ| tameva vyāyāmamāhasthalānyullaṅghayet| nārīryathāśakti śīlayet| sthiratoyaṃ sarastaret| kṣemaṃ-grahādirahitam| tathā nadīṃ taret| katham? pratisrotaḥ-srotobhimukham|10