Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 51
yadā kṣīṇe kaphe pittaṃ svasthāne pavanānugam||81||
pravṛddhaṃ vardhayatyagniṃ tadā'sau sānilo'nalaḥ||81||
paktvā'nnamāśu dhātūṃśca sarvānojaśca saṅkṣipan||82||
mārayetsyātsa nā svastho bhukte jīrṇe tu tāmyati||82||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yasmin kāle kaphe kṣīṇe-kṣayaṃ yāte, ata eva svasthāneāmāśayākhye, pittaṃ vṛddham| kimbhūtam? pavanānugam| mārutena gamanasvabhāvena paścādyuktam| ata eva tatpittamagniṃ vardhayati| tadā-tasminkāle, asāvanalo-jāṭharāgniḥ, sānilaḥ-pavanasahito, annaṃ paktvā'nantaraṃ paktavyābhāvāt sarvān dhātūn paktvā, āśu puruṣaṃ mārayet| kiṃ kurvan? ojaśca saṅkṣipansaṃharan, vināśayannityarthaḥ| nanu, pittānilayordvayoḥ prakṛtatvāt sapittānilo'nala iti vaktuṃ yuktaṃ syāt| maivam| "pittaṃ vahnirvahnijaṃ vā" (hṛ. śā. a. 3/90) iti kṛtvā tadānīṃ jaṭharāgninā sahaikatāṃ prāptaṃ pittamiti sānilo'nala iti nirdiṣṭam| saḥ-atyagnipīḍito, nā-puruṣo, bhukte svasthaḥ syāt| jīrṇe tu tāmyati-upatapyate| anekārthatvāddhātūnāmupa tāpārthastāmyatiḥ| tamakalakṣaṇe'pi prāgadhyagīṣṭa|