Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 37
praseke ślaiṣmike'lpāgnerdīpanaṃ rūkṣatiktakam||66||
yojyaṃ kṛśasya vyatyāsātsnigdharūkṣaṃ kaphodaye||66||
kṣīṇakṣāmaśarīrasya dīpanaṃ snehasaṃyutam||67||
dīpanaṃ bahupittasya tiktaṃ madhurakairyutam||67||
sneho'mlalavaṇairyukto bahuvātasya śasyate||68||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
praseko dvividhaḥ-vātikaḥ ślaiṣmikaśca| tatra mandāgneḥ ślaiṣmaprakopaje praseke dīpanaṃ rūkṣatiktaṃ yad dravyaṃ tatprayojyam, na ghṛtaṃ nāpi madhurāmlalavaṇādikam| śleṣmajaprasekasya ca lakṣaṇam (hṛ.ci.a.5/63)"śleṣmaṇo'tiprasekena vāyuḥ śleṣmāṇamasyati|" ityādi| kṛśasya punarmandāgneḥ kaphodaye sati vyatyāsāt paryāyeṇa vyatikarmavyavahārārthaḥ| vyatyāsāt snigdharūkṣaṃ yojyam,-snigdhaṃ yojayitvā rūkṣaṃ yojyaṃ rūkṣaṃ yojayitvā snigdhaṃ yojyamityarthaḥ| yadi hi kṛśe bahukaphe rūkṣe ca nare rūkṣameva yuñjyāt, tato rūkṣe kevale yujyamāne kārśyasya vṛddhiḥ syāt| atha snehameva yuñjayāt, tataḥ snehe kevale yujyamāne kaphavṛddhiḥ syāt| iti vyatyāsena snigdharūkṣamupayojyam| kṣīṇakṣāmaśarīrasya tu kaphodaye dīpanaṃ dravyaṃpañcakolādikaṃ, snehaiḥ-ghṛtādibhiḥ, saṃyutaṃ snehasaṃyuktaṃ yuñjyāt| bahupittasya mandāgrestiktaṃ madhurakairdravyairyuktaṃ dīpanaṃ yojyam| bahuvātasay mandāgnernarasya sneho'mlalavaṇairyuktaḥ prāyeṇa śasyate|