Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 6
pibetprakvathitāstoye madhyadoṣo viśoṣayan||5||
bhūtīkapippalīśuṇṭhīvacādhānyaharītakīḥ||6||
athavā bilvaghanakāmustanāgaravālakam||6||
biḍapāṭhāvacāpathyākṛmijinnāgarāṇi vā||7||
śuṇṭhīṅanavacāmādrībilvavatsakahiṅgu vā||7||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
madhyadoṣo'tīsārī bhūtīkādīḥ pibet| kimbhūtāstāḥ? toye prakvathitāḥ| nanu, kvathitā ityetāvadevāstu, kiṃ praśabdena? brūmaḥ| prakarṣeṇa kvathitāḥ pramathyārūpeṇa śṛtāḥ prakvathitā ityasyārthasya pratipādanārthaṃ praśabdokāri| pramathyāyāśca tantrāntare lakṣaṇamuktam| tathā- "śṛtaḥ kaṣāyo niryūhaḥ kvātho yūṣo'kṛtaśca saḥ| kṛtayūṣaḥ pramathyā ca dravyātkalkīkṛtācchṛtaḥ||" iti| tadevaṃ dravyaṃ kalkīkṛtya piṣṭvā yatkriyate sa kṛtayūṣo bhaṇyate| sa eva ca pramathyāśabdavācyaḥ| tasmānmadhyadoṣo'tīsārī bhūtīkādīni piṣṭvā prakarṣeṇa kvāthayitvā pramathyārūpeṇa pibedityavatiṣṭhate| muninā'pyuktam (ca. ci. a. 19/22)- "pramathyāṃ madhyadoṣebhyo dadyāddīpanapācanīm|" iti| kiṃ kurvan pibet? viśoṣayan,-laṅghayan, prakṛtatvādātmānameva| athavā, bilvadhanikādīni pibet| athavā, biḍādīni śuṇṭhyādīni vā pibet|