Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 41
tpulakitatanuṃ jātasvedāṃ sakampapayodharām||87||
yadi sarabhasaṃ śīdhorvāraṃ na pāyayate kṛtī kimanubhavati kleśapṛyaṃ tato gṛhatantratām||87||
varatanuvakrasaṅgatisugandhitaraṃ sarakaṃ drutamiva padmarāgamaṇimāsavarūpadharam||88||
bhavati ratiśrameṇa ca madaḥ pibato'lpamapi kṣayamata ojasaḥ pariharan sa śayīta param||88||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
kṛtī-pravīṇo, yadi priyāṃ madhoḥ sarakaṃ na pāyayate, tataḥ kiṃ-kasmāt, gṛhatantratāṃ-gṛhopakaraṇasampādanakleśaṃ, anubhavati? kiṃ kṛtvā? rahasyaṅke-utsaṅge, dayitāṃ kṛtvā| kibhūtām? bhujāntarapīḍanāt pulakitaśarīrām, tathā jātasvedām, tathā savepathukucām| romāñcasvedakampāḥ sātvikā bhāvāḥ śṛṅgārasyāvirbhāvikāḥ| dayitāmiti "gatibuddhi" ityādinā karmatvam| pāyayate iti "nigaraṇacalanārthebhyaśca" iti parasmaipade prāpte "na pādamya" ityādinā niṣiddhe ca svetyādyātmanepadam| "bhavati hariṇī vsau mrau slau gorasodadhisaptibhiḥ|" saṃkimbhūtaṃ madyam? varatanuvadanasaṅatyā surabhitaram| tathā padmarāgamaṇiṃ-dravatvamiva, prāptamāsavarūpadharam| yataśca ratiśrameṇālpamapi madyaṃ pibato mado bhavati, tato madyamojasaśca kṣayahetuḥ| āta ojaḥkṣayaṃ pariharan saḥ-madyapāyī, pānānantaraṃ śayīta-svapyāt| "najabhajajā lagau ca yadi narkuṭakaṃ tu tadā|"§14276