Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 36
yatkiñcitkaphavātaghnamuṣṇaṃ vātānulomanam||57||
tatsevyaṃ prāyaśo yacca sutarāṃ mārutāpaham||59||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yatkiñcit-āhāravihārauṣadhādikaṃ, kaphavātau-pṛthak sahitau vā, nihanti tatkaphavātaghnam| tathā, uṣṇaṃ-naśītam| kaphavātaghnaṃ hi prāyeṇoṣṇameva bhavati| uṣṇamiti yadiha kṛtaṃ tadatiśayenoṣṇaṃ na tvīṣaduṣṇamiti pratipādanārtham| tathā, vātānulomanaṃ kaphavātaghnatvenaiva vātānulomanakāritve labdhe prādhānyena vātapratipakṣeṇa snigdhena yadyuktaṃ taddhidhmāśvāsārtaiḥ kaphavātaghnamadhikoṣṇaṃ sevyamiti pratipādanāyeti| ata evāha-prāyaśa ityādi| prāyaśo-bāhulyena, yat sutarāṃ mārutaśamanaṃ tat hidhmāśvāsārtaiḥ sevyam| 10
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
anuktasaṅgrahārthamāha——yatkiñciditi| yanmārutāpahaṃ tatsutarāṃ sevyam, kaphakṛnna ceti| uktaṃ hi saṅgrahe (ci. a. 6)-"vātakṛdvā kaphaharaṃ kaphakṛdvā'nilāpaham| kāryaṃ naikāntikaṃ tābhyāṃ prāyaḥ śreyo'nilāpaham||"iti|5