Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 9
ete hi kaphasaṃruddhagatiprāṇaprakopajāḥ||8||
tasmāttanmārgaśuddhyarthamūrdhvādhaḥ śodhanaṃ hitam||8||
udīryate bhṛśataraṃ mārgarodhādvahajjalam||9||
yathā tathā'nilastasya mārgamasmādviśodhayet||9||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yasmādete-hidhmāśvāsāḥ| kaphena saṃruddhā gatiryasya sa evam, kaphasaṃruddhagatiśvāsau prāṇāśca, tasya prakopaḥ, tato jātāḥ| yata evaṃ tasmāddhetostanmārgaśuddhyarthaṃtasya prāṇasya vāyormārgaviśuddhinimittaṃ, ūrdhvamadhaśca śodhanaṃ hitam| etacca dṛṣṭāntadvāreṇa spaṣṭayatiudīryata ityādi| yathā mārgasya rodhājjalaṃ vahat bhṛśataraṃsutarāṃ, udīryate-vṛddhiṃ yāti| tathā'nilaḥ svabhāvato vahan mārgarodhāt-mārgasyāvaraṇāt, bhṛśataramudīryate| tasya-vāyoḥ, mārgamasmāt-yathoktātkāraṇāt, viśodhayet|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
śodhane yuktimāha——ete hīti| ete-śvāsāḥ| udīryateunmārgatāṃ yāti| vaṅgasene tu (śvāsādhikāre ślo. 30)"snehabastiṃ vinā kecidūrdhvaṃ cādhaśca śodhanam| mṛdu prāṇavatāṃ śreṣṭhaṃ śvāsināmādiśanti hi||" iti| prāṇo-balam|