Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 66
mudgādyairlaghubhiryūṣāḥ kulatthaiśca jvarāpahāḥ||74||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
mudgādyaiḥ-śimbīdhānyaiḥ, laghubhiḥ kṛtā yūṣāstathā kulatthaiḥ kṛtā yūṣā jvaraghnāḥ| mudgādyairityādiḥ prakāre| tena sujarā mudgacaṇakakulatthamakuṣṭamasūrādayo gṛhyante| mudgaśabdasyādau nirdeśa idaṃ bodhayati,-yūṣasādhye vyādhau bāhulyena mudgayūṣaḥ kāryaḥ, mudgānāṃ pathyatamatvāt| tathā covāca muniḥ (cha.sū.a.25/38)- "mudgaḥ śimbīdhānyānāṃ pathyatve śreṣṭhatamaḥ|" iti| nanu, mudgādyairityādiśabdenaiva kulatthā gṛhitā eva, kiṃ pṛthaṅnirdeśena? brūmahe| kulatthayūṣasya jvaraviṣaye viralaḥ prayogaḥ kārya iti sūchayituṃ pṛthakkṛto nirdeśa iti| tathā cha kulatthā evaṃguṇāḥ (hṛ.sū.a.6/19)- "uṣṇāḥ kulatthāḥ pāke'mlāḥ śukrāśmaśvāsapīnasān| kāsārśaḥ kaphavātāṃśca ghnānti pittāsradāḥ param|| iti| evamuṣṇatvādamlavipākitvādatipittāsrakāritvāt kulatthānāṃ yūṣo bahudravyaparimāṇo bahumātropayukto jvarasya na śāntaye sampadyate, pratyuta vṛddhaye syāditi sambhāvyate, pittaviruddhatvāt| tasmādalpaparimāṇadravyasādhito'lpamātrayā kulatthayūṣaḥ śleṣmādyupaśamakṛdyāvanmātraḥ syāttāvāneva prayojyata iti sthitam|