Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 62
————————————————-śleṣmavānna tu||70||
peyā kaphaṃ vardhayati paṅkaṃ pāṃsuṣu vṛṣṭivat||70||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
śleṣmavānna tu-jīrṇauṣadho'pi śleṣmavānnaraḥ peyādikaṃ nā śnīyāt| kim? ityāha-peyetyādi| yataḥ peyā kaphaṃ vardhayati—vilīnarupasya kaphasya styānabhāvatāmutpādayantī saṃsthānaviśeṣamuparyuparibhāvatayopacayamutpādayati, na tu sā kaphaṃ sākṣādvardhayati, iti vardhayaterarthaḥ, anekārthatvāddhātūnāmiti, eṣacārtho'nurūpatantrakāradṛṣṭāntadarśanādavagamyate| tathā cāhapaṅkaṃ pāṃsuṣu vṛṣṭivaditi| yathā,-pāṃsuṣu vṛṣṭiḥ patitā na tu paṅkaṃ vardhayati-śithilarūpatāṃ pāṃsūnāmapāsya nibiḍarūpatāmiva teṣāmutpādayati| na pāṃsūn vṛṣṭirvardhayati-ādhikyaṃ nayati, na vardhayate'trā(tyetya)rthaḥ| tantrakārasyārtha evaṃ vivakṣito bhaviṣyat tadānīmatraivaṃ spaṣṭameva dṛṣṭantamadarśayiṣyat| yathā-"peyā kaphaṃ vardhayati yathā vṛṣṭirnadījalam|" iti| tacca tantrakāro'munaivānusāreṇāha-15
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
śleṣmajvare peyāṃ niṣedhayati-śleṣmavānna tviti| peyāniṣedhe yuktimāha-peyā kaphaṃ vardhayati paṅkaṃ pāṃsuṣu vṛṣṭivat| śleṣmābhiṣavadehānāmiti| yathā pāṃsuṣu patitā vṛṣṭiḥ paṅkaṃ varddhāyati tathā śleṣmābhiṣavekaphaklinne dehe, patitā peyā kaphaṃ varddhayati|5