Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 2
sa viśvakarmā viśvātmā viśvarūpaḥ prajāpatiḥ||2||
sraṣṭā dhātā vibhurviṣṇuḥ saṃhartā mṛtyurantakaḥ||2||
tadaduṣṭau prayatnena yatitavyamataḥ sadā||3||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yato'sau vāyurviśvakarmā, viśvāni-śarīrajananavardhanadhāraṇabhañjanaśoṣaṇādīnyarthānarthakaraṇāni, karmāṇi yasya sa viśvakarmā| kasmādviśvakarmā? ityāhaviśvātmā, viśveṣāṃ-śubhāśubhānāṃ, ātmā-hetuḥ| hetvartho'trātmaśabdaḥ| nanu, viśvātmeti kathaṃ jñāyate? 5 ityāha-viśvarūpa iti| yato viśvarūpaṃ-bāhyādhyātmikākhyaṃ, yasya sa evam| tathā, prajāpatiḥ-prajānāṃ pālakaḥ| tathā, sraṣṭā-prakṛtatvādviśvasya| tathā, dhātā-viśvasya dhārakaḥ, tathā hi-bāhyo loko vāyumaṇḍalena dhāryate, satyaloko'pi prāṇāpānādibhiḥ| kasmādviśvarūpaḥ? yasmādvibhuḥ, atastadarthānarthakaraṇe prabhurivetyarthaḥ| kasmātprajāpatiḥ? yasmādviṣṇuḥ,-vyāpī| "viṣlṛ-vyāptau" ityasyauṇādike nupratyaye viṣṇuśabdaḥ| saṃhartā-bāhyādhyātmikasargasaṃharaṇāt| mṛtyuḥ-yamarūpaḥ, tatkāryakaraṇāt| tathā, antako-yamabhaṭṭāraka eva sākṣāt| yataścaivamatastadaduṣṭau-tasyāprakope, sadā-sarvakālaṃ, yatitavyam|