Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 7
sarvaṃ tvatoyamaruṇamaśophaṃ nātibhārikam||9||
gavākṣitaṃ sirājālaiḥ sadā guḍaguḍāyate||10||
nābhimantraṃ ca viṣṭabhya vegaṃ kṛtvā praṇaśyati||10||
māruto hṛtkaṭīnābhipāyuvaṅkṣaṇavedanāḥ||11||
saśabdo niścaredvāyurviḍbaddhā mūtramalpakam||11||
nātimando'nalo laulpaṃ na ca syādvirasaṃ mukham||12||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
sarvamudaramatoyaṃ-jalodaratāmaprāptaṃ, varṇato'ruṇaṃ, tathā'śophaṃ-śophenānākrāntaṃ, tathā nātibhārikaṃnātiśayena guru, tathā sirājālaiḥ-sirāsamūhairjālākṛtibhiḥ, gavākṣitaṃ-nirantaramākrāntaṃ, sadā-sarvakālaṃ, guḍaguḍāyateguḍaguḍa īdṛśamavyaktaṃ śabdamācarati| tathā, māruto nābhiṃ viṣṭabhya-stabdhatāṃ nītvā, tathā'ntraṃ ca viṣṭabhya, vegaṃ kṛtvā-hṛtkaṭīnābhipāyuvaṅkṣaṇavedanā ityevaṃrūpamātmīyaṃ saṃrambhaṃ pradarśyānantaraṃ, praṇaśyati| tathā, saśabdo vāyurantarniścaret-niryāti| tathā viḍbaddhā, tathā mūtramatiśayenālpaṃ syāt| tathā kiñcinmando'gniḥ, tathā laulyaṃ-gṛddhiḥ, na ca virasaṃ mukhaṃ syāt| yatra tadatoyasambhavaṃ vedyam| asmācca viparītalakṣaṇaṃ sāmarthyāt satoyam|