Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 35
svadoṣasaṃśrayo gulmaḥ sarvo bhavati tena saḥ||56||
pākaṃ cireṇa bhajate naiva vā, vidradhiḥ punaḥ||56||
pacyate śīghramatyarthaṃ duṣṭaraktāśrayatvataḥ||57||
ataḥ śīghravidāhitvādvidradhiḥ so'bhidhīyate||57||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
sarvo gulmaḥ svadoṣaḥ saṃśrayo yasya sa evam| yena yena doṣeṇa vātādyanyatamenāthavā dvandvasvarūpeṇa sannipātenānyena vā gulmo jāyate sa doṣastasya gulmasyāśrayaḥ| tadevaṃ vātagulmasya vāta evāśrayo, na tasya pittādayaḥ| pittādikṛtānāṃ ta evāśrayāḥ, na pavana āśrayaḥ| evaṃ svadoṣasaṃśrayo gulmaḥ sarvo bhavati| tenasvadoṣasaṃśrayākhyena kāraṇena, gulmaścireṇa kālena pākaṃ bhajate| etacca pittagulmaṃ prati prāyeṇa tathaikīyamatenoktam| ata evāha-naiva veti| athavā gulmaḥ pākaṃ na bhajata eva| vidradhistu śīghraṃ-acireṇaiva kālena, pākaṃ bhajate, atyarthaṃ duṣṭaraktāśrayatvāt| ataḥ śīghravidāhitvāt kāraṇādasau vidradhirabhidhīyate| tathā cāgamaḥ (suśrute ni. a. 9|32)- "māṃsaśoṇibhūyastvāt pākaṃ gacchati vidradhiḥ| māṃsaśoṇitahīnatvādgulmaḥ pākaṃ na gacchati||" iti| tathā prāyeṇa vātātmakaḥ sarvo gulmo jāyate| vāta evāmūrto'pi mūrtatvamiva saṃśrito gulma ityucyate| ata eva vātasyaiva sarvagulmekāraṇaṃ prati prādhānyam| tasmādgulmasya pākānupapattiḥ|