Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 49
tṛṣṇā rasakṣayoktena lakṣaṇena kṣayātmikā||57||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
rasakṣayoktena lakṣaṇena-"rase raukṣyaṃ śramaḥ" (hṛ. sū.
a. 11|17) ityādigranthanirdiṣṭena lakṣaṇena, kṣayātmikā tṛṣṇā bodhyā|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
upasargajālakṣaṇamāha-śoṣameheti| śoṣo-rājayakṣmā| mehaḥpramehaḥ| ādiśabdāt kāsaśvāsoraḥkṣatodarādayaḥ| anyaḥeṣāmanyatamo yo dīrgho rogaḥ, tenopasargaḥ-abhibhūtatvaṃ, tasmāt| asādhyalakṣaṇaṃ vikṛtivijñāne (hṛ. śā. a. 5178) -"tṛṣṇā'nyarogakṣapitaṃ bahirjihvaṃ vicetanam|" iti| 5 vaṅgasene (tṛṣādhikāre ślo. 1) -"bhayaśramābhyāṃ balasaṅkṣayādvā ūrdhvaṃ citaṃ pittavivarddhanaiśca| pittaṃ savātaṃ kupitaṃ narāṇāṃ tāluprapannaṃ janayetpipāsām| bāṣpāvarodhātkaphasaṃvṛte'gnau tṛṣṇā balāsena bhavettathā tu| sarvāsvatiprasaktā rogakṛśānāṃ vamiprasaktānām| ghoropadravyuktā tṛṣṇāmaraṇāya vijñeyā||" iti| iti tṛṣṇānidānam| [iti hemādriṭīkāyāmāyurvedarasāyane| nidānaṃ rājayakṣmādi sāmastyena nirūpitam|| 5||] §10172