Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 52
kṛśānāṃ vyādhimuktānāṃ mithyāhārādisevinām||64||
alpo'pi doṣo dūṣyāderlabdhvā'nyatamato balam||64||
savipakṣo jvaraṃ kuryādviṣamaṃ kṣayavṛddhibhāk||65||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
īdṛśānāṃ puṃsāmalpo'pi-hīnabalo'pi, apiśabdānmahābalo'pi, doṣo-vātādyanyatamo, jvaraṃ viṣamasaṃjñaṃ kuryāt| kiṃ kṛtvā? dūṣyāderanyatamato balaṃ labdhā| ādiśabdo deśartvorgrahaṇāya| anyatamagrahaṇaṃ copalakṣaṇārtham| tena kadāciddūṣyāderekasmādrasādeḥ kadāciddvābhyāṃ rasaraktādyanyatamābhyāṃ kadāciddūṣyadeśābhyāṃ kadāciddūṣyadeśartubhyo balaṃ labdhveti yojyam| kimbhūto doṣaḥ? savipakṣaḥ,saha vipakṣeṇa-pratyanīkena dūṣyādyanyatamena, vartate savipakṣaḥ| tathā ca kimbhūtaḥ? kṣayaśca vṛddhiśca, te bhajate-sevate, kṣayavṛddhibhāk| santato hi jvaro niṣpratyanīka iti santatādasya bhedaḥ| mithyāhārādisevināmityatrādiśabdena vihārauṣadhādiparigrahaḥ|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
viṣamākhyasya santatādicatuṣṭayasya sāmānyalaksaṇamāhakṛśānāmiti| kṛśatvāditrayasyāṣṭadhā'pi hetutvam| anyatamataḥna tu santatavatsavaibhyo dūṣyādibhyaḥ| doṣa iti kṣayavṛddhibhāk|