Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 10
yathāduṣṭena doṣeṇa yathā cānuvisarpatā||8||
nirvṛttirāmayasyāsau samprāptirjātirāgatiḥ||8||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yena prakāreṇa duṣṭaḥ-kupito, vātādyanyatamo doṣoyathāduṣṭaḥ, tena yathāduṣṭena doṣeṇa yathā cānuvisarpatādehamanudhāvatā sanniveśaviśeṣeṇa gacchatā, pratyāmayaṃ vā nirvṛttiḥ-niṣpattirudbhava iti yāvat, nirdiṣṭā sā samprāptiḥ| sā ca jātirāgatiśca kathyate| yathā jvarasya- 5 "malāstatra (hṛ. ni. a. 2|3) ityādilakṣaṇalakṣitā| tatra malānāmāmāśayapraveśanena, tathā''amānugamanena, tathā srotorodhena, tathā paktisthānājjvalananirasanena, tathā tenaiva jāṭhareṇa vahninā teṣāmabhisarpaṇena, tathā sakaladehatāpena, gātraṃ cātyuṣṇaṃ kurvatā, evaṃvidhayā samprāptyā jvaro'yamiti niścīyate| evaṃ raktapittādiṣvapi cintyā samprāptiḥ|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
samprāptilakṣaṇamāha-yathā duṣṭeneti| yathāyena prakāreṇa nirvṛttiḥ, asau prakāraḥ samprāptiḥ| sa ca prakāro duṣṭatvena [saṃ]calitatvena ca| rūpahānirvā rūpavṛddhirvā rūpāntaraṃ vetyādi duṣṭatvaprakāraḥ| sañcalitatvena vā vegena vā mārgāntareṇa vā gatirityādi sañcalitatvaprakāraḥ| samprāpteḥ paryāyau jātirāgatiśca|