Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 67
suvikṣato'pyato jīvedamarmaṇi na marmaṇi||68||
prāṇaghātini jīvettu kaścidvaidyaguṇena cet||68||
asamagrābhighātācca so'pi vaikalyamaśnute||69||
tasmatkṣāraviṣāgnyādīn yatnānmarmasu varjayet||69||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yato marmābhighātakṣatāt prāṇī mriyate, nānyathā kṣatamātrāt| ataḥ-asmātkāraṇāt, suṣṭhu kṛtvā viśeṣeṇa kṣato'piparaśatairviddho'pi, amarmaṇi viddho jīvet, na tu marmaṇī viddho jīvet| kimbhūte? prāṇaghātini| dvividhaṃ hi marma-prāṇaghātyekamaparaṃ vaikalyakaram| tatra prāṇaghātini marmaṇi kuśāgreṇāpi viddho na jīvati| atha puṇyavānniyatāyuśca prāṇaghātinyapi marmaṇi viddho vaidyaguṇenāsamagrasya-asakalasya, marmaṇo'bhighātāśca kaścidyadi viddho jīvet, so'pi vaikalyamaśnute-vikalatāṃ prāpya jīvatītyarthaḥ| vaidyaśabdaḥ prādhānyādravyādipādatrayamupalakṣayati| vaidyaguṇena-pādatrayasampattyetyarthaḥ| yataścaivaṃ marmābhighātaḥ sāpāyaḥ prāṇoparodhakṛt, tasmātkāraṇāt marmasu kṣārādīn yatnāt-tātparyeṇa, varjayet-pariharet agnyādīnatrādiśabdena bhallātakarasakapikacchuśūkādīnāṃ grahaṇam|