Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 69
prāgdakṣiṇastanastanyā pūrvaṃ tatpārśvaceṣṭinī||69||
punnāmadaurhṛdapraśnaratā puṃsvapnadarśinī||70||
unnate dakṣiṇe kukṣau garbhe ca parimaṇḍale||70||
putraṃ sūte'nyathā kanyāṃ yā cecchati nṛsaṅgatim||71||
nṛtyavāditragāndharvagandhamālyapriyā ca yā||71||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
prāk-pūrvaṃ, dakṣiṇe stane stanyaṃ-kṣīraṃ, yasyāḥ prādurbhavati sā putraṃ sūta iti sambandhaḥ| tathā, pūrvaṃ tatpārśvaceṣṭinī| taccabdena dakṣiṇapārśvaṃ parāmṛśyate| tena-dakṣiṇena pārśvena, ceṣṭitaṃ-gamanasvapanādikaṃ, yasyāḥ sā-tatpārśvaceṣṭinī, putraṃ sūta iti sarvatra yojyam| tathā gacchantyāḥ pūrvaṃ dakṣiṇapādotkṣepaḥ, hastakaraṇīye ca pūrvaṃ dakṣiṇena pāṇinā ceṣṭate, iti tatpārśvaceṣṭā bodhyā`| punnāmetyādi| puṃliṅgopalakṣitaṃ nāma-punnāma, daurhṛdaṃ ca praśnaśca daurhṛdapraśnau| punnāmnordaurhṛdapraśnayo ratābhiyuktā, punnāmni daurhṛde ratā| daurhṛdakāle yo'bhilāṣaviśeṣo garbhiṇyāḥ sa daurhṛdaśabdavācyaḥ| tathā, punnāmni praśne'bhiratā-punaḥ punaḥ punnāmapraśnaṃ karoti| tathā, punnāmadheyān svapnān-puruṣagajavājivarāhādīn āmradāḍimāśokavṛkṣādīn vā, draṣṭuṃ śīlaṃ yasyāḥ saivam| tathā, unnate dakṣiṇe garbhakoṣṭhākhye kukṣau| tathā, garbhe-garbhasaṃsthāne, parimaṇḍale-vartule sati, putraṃ sūte| anyathā-putraprasavasūcakāddhetorvaiparītye ca, kānyāṃ sūte| yathā-prāgdakṣiṇastanastanyetyādi pu traprasavasūcakaṃ lakṣaṇam, ato'nyathā prāgvāmastanastanyetyādi lakṣaṇaṃ garbhiṇyāḥ kanyāprasavasūcakam| na kevalaṃ putraprasavalakṣaṇādviparyayeṇa kanyāṃ sūte, yāvat yā cecchati nṛsaṅgatim| yā cagarbhiṇī puruṣeṇa saha saṅgatimicchati-kāmayate, sā kanyāṃ sūte| tathā yā ca nṛtyādipriyā sā kanyāṃ sūte|5