Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 21
śukraṃ śuklaṃ guru snigdhaṃ madhuraṃ bahalaṃ bahu||17||
ghṛtamākṣikatailābhaṃ sadgarbhāya ārtavaṃ punaḥ||17||
lākṣārasaśaśāstrābhaṃ dhautaṃ yacca virajyate||18||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
śuddhe śukrārtava iti pūrvaṃ śukrasyopadeśātprādhānyācca śukrasya pūrvamupanyāsaḥ| "tatrāhārarasasya samyakpariṇatasya kramānmajjānamanuprāptasya sāraḥ śukrasaṃjñāṃ labhate| tacca kṣīra iva sarpirikṣurasa iva guḍaḥ śarīre śukradhārāṃ kalāmāśritya sarvāṅgavyāpitayā sthitam| viśeṣataśca majjamuṣkastaneṣu| harṣodīritaṃ tu saṅghaṭṭanena hṛdayāveśāt piṇḍībhūtamaṅgādaṅgātpravartate (saṅgrahe śā. a.1)|" tacca śuklādiguṇayuktaṃ śukram| tathā, ghṛtābhaṃ mākṣikābhaṃ tailābhaṃ vā sadgarbhāya-śobhanagarbhārthaṃ, bhavati| tava ghṛtābhena gauravarṇatvaṃ garbhasya, mākṣikābhena śyāmavarṇatvaṃ, tailābhena kṛṣṇavarṇatvaṃ, bhavati| "raktameva strīṇāṃ māsi māsi garbhakoṣṭhamanuprāpya tryahaṃ pravartamānamārtavamācakṣate| atiprasaṅgenānṛtau vā pravartamānaṃ tadevāsṛgdarādisaṃjñāṃ labhate"(saṃ.śā.a.1)| yadārtavaṃ lākṣā rasābhaṃalaktakarasasadṛśam, tathā śaśarudhirasadṛśam, tathā yacca dhautaṃ sadvirajyate-vastrādilagnaṃ dhautaṃ sallauhityaṃ jahātītyarthaḥ| tadīdṛśamārtavaṃ tu sadgarbhāya sampadyate|