Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 9
māsi māsi rajaḥ strīṇāṃ rasajaṃ stravati tryaham||7||
vatsarādvādaśādūrdhvaṃ yāti pañcāśataḥ kṣayam||7||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
strīṇāṃ māsi māsi-pratimāsaṃ, rajo-raktaṃ, tryahaṃ stravati-trīṇi dināni pravartate| nanu, "śuddhe śukrārtave" iti pūrvaṃ śukramevoddiṣṭam, tatastasyaiva nirdeśo nyāyya iti śukramānupūrvīprāptamullaṅghya kasmādraktaṃ nirdiṣṭam? ucyate| bahuvaktavyatvāt| rakte hi bahuvaktavyamasti, atastadeva prāgvaktuṃ yuktam| tryahamiti "kālādhvanoḥ" iti dvitīyā| kimbhūtaṃ rajaḥ? rasājjātaṃrasajam| nanu, raktaṃ rasajameva| vakṣyati hi (hṛ. śā. a. 3/62)- "rasādraktaṃ tato māṃsaṃ" ityādi| tatkimarthaṃ rasajamityuktam? brūmahe| rasāt-āhārarasāt pariṇamato jātaṃ rasajamityatra nirdiṣṭam, na tu rasadhātoḥ, ityacodyametat| kutaḥprabhṛti tadrajaḥ pravartate? ityāha-vatsarādityādi| dvādaśādvarṣādūrdhvaṃanantaraṃ, stravati| pañcāśato varṣādūrdhvaṃ-pareṇa, kṣayaṃ yāti| dvādaśānāṃ pūraṇaṃ varṣamiti "tasya pūraṇo ḍaṭ" iti ḍaṭ| dvādaśāditi prāyikametat, ekādaśavārṣikāṇāmapi strīṇāṃ raktapravṛttidarśanāt| pañcāśataḥ kṣayamityatrāpyevameva cintyam|