Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 8
kaphajeṣu tu śopheṣu gambhīraṃ pākametyasṛk||8||
pakvaliṅgaṃ tato'spaṣṭaṃ yatra syācchhītaśophatā||9||
tvaksāvarṇyaṃ rujo'lpatvaṃ ghanasparśatvamaśmavat||9||
raktapākamiti brūyāttaṃ prājño muktasaṃśayaḥ||10||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
raktapākasya lakṣaṇamāha-kafajeṣviti| gambhīraṃ yadasṛk tat pākameti, na māṃsam| tataḥ-tasmāt, uktaṃ pakvaliṅgaṃ spaṣṭaṃ notpadyate| tena yatra śītaśofatvādi, taṃ raktapākaṃ brūyāt|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yadyapi tribhireva doṣaiḥ śoṇitānvitaiḥ pāko jāyate, tathā'pi kaphajeṣvityukteradhikatarakapheṣviti gamyate| kaphajeṣviti bahuvacananirdeśāt dehadeśabahutvādyeṣu dehadeśeṣvasau kapho jāyate, teṣu kaphajeṣu śopheṣu gambhīraṃ-durlakṣyamatiśayenāntarnigūḍhatvāt, asṛk pākameti| ata eva pakvaliṅgaṃ-pakvalakṣaṇaṃ, aspaṣṭaṃ durlakṣyaṃ, syāt| tathā, yatra śītaguṇayogāt, śītaścāsau śophaśca śītaśophaḥ, tasya bhāvaḥ śītaśophatā| tathā, tvaksamānavarṇatvam| tathā, rujaḥ stokatvam| tathā, ghanasparśatvaṃ-nibiḍasparśatā syāt, aśmavat-hastādinā spṛṣṭe pāṣāṇatulyaḥ sparśa upalabhyate| taṃ-tathābhūtaṃ śvayathupākaṃ, raktapākamityevaṃ prājño-dhīmān, brūyātna tu śophaṃ pakvamiti kathayet| katham? muktasaṃśayaḥ,śoṇitaṃ pakvaṃ nātra śopha ityevaṃ vadedityarthaḥ|