Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 64
nātyuṣṇaśītaṃ laghu dīpanīyaṃ rakte'panīte hitamannapānam||52||
tadā śarīraṃ hyanavasthitāsṛ gagnirviśeṣāditi rakṣitavyaḥ||52||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
rakte srāvite'nnapānaṃ nātyuṣṇaśītaṃ hitam| atyuṣṇaṃ hyannapānaṃ raktaṃ pradūṣayet| atiśītaṃ tvagniṃ sādayet| tathā, laghu-svabhāvato mātrāsaṃskārādinā vā, tathā dīpanīyam| kuta evamannapānaṃ hitam?
ityāha-yasmāttasmin kāle śarīramanavasthitaṃ-calitavṛtti, 5 raktaṃ yasya śarīrasya tadevaṃbhūtaṃ bhavati| taccāsṛk śarīrasyādhāro, raktasya ca pittaṃ, pittaṃ ca vahniḥ| tathā ca vakṣyati (hṛ. śā. a. 3|90)- "pittaṃ vahniḥ" iti| tasmādviśeṣāt-mahatā yatnena, vahnirnātyuṣṇaśītādinā''ahāravihāreṇa rakṣitavyaḥ|10
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
kṛtasirāvyadhasya puruṣasya lakṣaṇamantareṇonmārgagāmināṃ doṣāṇāṃ svasthānapratipattau kālo nāvagamyate, na ca nirhṛtaduṣṭaraktaḥ puruṣo lakṣaṇaṃ vinā jñāyate, iti dvayasyāpi parijñānārthamāha-pathyamāhanātyuṣṇaśītamiti| ukte pathye yuktimāha-tadā śarīramiti| 5 iti-ato hetoḥ|