Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 55
āturāṅgulamānena tannetraṃ dvādaśāṅgulam||71||
vṛttaṃ gopucchavanmūlamadhyayoḥ kṛtakarṇikam||71||
siddhārthakapraveśāgraṃ ślakṣṇaṃ hemādisambhavam||72||
kundāśvamārasumanaḥpuṣpavṛntopamaṃ dṛḍham||72||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tannetraṃ-uttarabastiyantrakaṃ, āturāṅgulapramāṇena dvādaśāṅgulam, dairghyeṇetyarthādeva pratīyate| puruṣāṇāmevaitaditi vedyam| strīṇāṃ hi vakṣyati (ślo. 79) "netraṃ daśāṅgulaṃ mudgapraveśaṃ"iti| tacca vṛttaṃvartulam| tathā, gopucchākṛti| tathā, mūle madhye cotpāditakarṇikam| tathā, siddhārthakaḥ praviśatyasminniti siddhārthakapraveśaṃ, tādṛśamagraṃ-prānto, yasyanetrasya, tat siddhārthakapraveśāgram| tathā, ślakṣṇaṃatikomalam| tathā, hemādijam| ādiśabdena dhātvādayaḥ prāguktā (ślo. 9 ṭī.) gṛhyante| tathā, kundakaravīrajātīpuṣpavṛntasadṛśaṃ dṛḍhaṃ ca| aśvamāraḥ-karavīraḥ|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
uttarabasternetramānamāha-āturāṅgulamāneneti|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tathā, tasya-netrasya, bastirmṛdulaghuḥ, 'yojyaḥ' iti śeṣaḥ| mātrā śuktiḥ-karṣadvayam, 'snehasya' iti śeṣaḥ| vikalpya vā-vayobaladehasattvasātmyādivaśānnirūpya vā, mātrā kāryetyarthaḥ|