Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 31
āgatau paramaḥ kālo muhūrto mṛtyave param||47||
tatrānulomikaṃ snehakṣāramūtrāmlakalpitam||48||
tvaritaṃ snigdhatīkṣṇoṣṇaṃ bastimanyaṃ prapīḍayet||48||
vidadyātphalavartiṃ vā svedanotrāsanādi ca||49||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
āgatau-pratyāgamane, kālaḥ paramo muhūrtaḥ| aparaḥtasmānmuhūrtādanyo, visrabdhāgamanakālo mṛtyave-maraṇāya| tatra-tasmin muhūrtātparamanāgamane nirūhasya, tvaritamaparaṃ bastiṃ-nirūhaṃ, prapīḍayediti sambandhaḥ| kimbhūtaṃ nirūham? ānulomikaṃ-anulomakaram| snehaḥ, tathā kṣāro-yavakṣārādiḥ, tathā mūtraṃ-gomūtraṃ, amlaṃ-kāñjikādi, taiḥ kalpitaṃ-nirūpitam| tathā, snigdhaṃ tīkṣṇamuṣṇaṃ ca| snehayogādeva snigdhatve siddhe snigdhagrahaṇaṃ nirūhasya snigdhetaratvapratipādanārtham| ānulomikamiti "adhyātmāditvāt" ṭhañ| athavā phalavartiṃ vidadyāt| phalena-madanaphalena yuktā vartiḥ| sā cārśaścikitsite (hṛ. ci. a. 8|137) vakṣyamāṇā| svedanottrāsanādi ca| svedanaṃ-svedaḥ| uttrāsanaṃkhaḍgahastayodhadarśanādinā kupitanṛpacchadmakhaḍgavyagrāgrabāhudarśanākulakaraṇādi, kuryāt|15
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
nirūhanivṛttikālamāha-āgatāviti| muhūrto ghaṭikādvayam | anivṛttau pratīkāramāha-tatrānulomikasneheti | ānulomikasnehaḥ-eraṇḍatelādiḥ, śyāmādisiddho vā|