Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 43
kleśayanti ciraṃ te hi hanyurvainamanirhṛtāḥ||52||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
bahupracalitadoṣasya śamane bādhakamāha-kleśayantīti| saṅgrahe tu mṛdutīkṣṇayorlakṣaṇamuktam (sū. a. 27) "sukhaṃ kṣipraṃ mahāvegamasaktaṃ yatpravartate| nātiglānikaraṃ nāti hṛdi pāyau ca rukkaram|| antarāśayagaṃ klinnaṃ kṛtsnaṃ doṣaṃ nirasyati| virecanaṃ nirūho vā tattīkṣṇamiti nirdiśet|| jalāgnikīṭairaspṛṣṭaṃ deśakālaguṇānvitam| navaṃ mātrādhikaṃ kiñcit tulyavīryaiḥ subhāvitam|| snehasvedopapannasya tīkṣṇatvaṃ yāti bheṣajam| ato viparyaye mandaṃ mandatāṃ ca prapadyate|| tīkṣṇo madhyo mṛdurvyādhiḥ sarvamadhyālpalakṣaṇaḥ| balāpekṣaṃ hitaṃ teṣu tīkṣṇaṃ madhyaṃ mṛdu kramāt|| apravartya malān dravyaṃ satmyībhūtaṃ hi jīryati| vamanaṃ vā vireko vā tasmātsātmyaṃ na yojayet|| vibhraṃśo viṣavatsamyagyogo yasyāmṛtopamaḥ| kāle'vaśyaṃ prayojyaṃ ca tasmādyatnena tatpibet||" iti| §4374
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
hi-yasmāt, te-bahavo doṣāḥ, anirhṛtāściramenaṃ-āturaṃ, kleśayanti| hanyurvā-anirhṛtā mārayeyuḥ|