Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 19
āmena tena sampṛktā doṣā dūṣyāśca dūṣitāḥ||27||
sāmā ityupadiśyante ye ca rogāstadudbhavāḥ||27||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tena-pūrvoktalakṣaṇena, āmena sampṛktāḥ-saṃyuktāḥ, doṣā dūṣyāśca-rasādayaḥ| kīdṛśāḥ? dūṣitāḥ, taireva vātādibhiḥ| sahāmena sāmāḥ, ityupadiśyante-tatra tatra pradeśe tantre bhaṇyante| ye ca rogāḥ-jvarādayaḥ, tadudbhavāḥ-vātādidoṣasamutthāḥ, tenāmena yuktāḥ sāmā ityucyante| yathehaiva (hṛ. ci. a. 1|18) - "ajīrṇa iva śūlaghnaṃ sāme tīvraruji jvare|" ityādi vakṣyati| āmalakṣaṇaṃ caivaṃ paṭhanti-"dravaṃ gurvanekavarṇaṃ hetuḥ sarvarogāṇāṃ snigdhaṃ picchilamāmaṃ tantumadanubaddhaśūlaṃ durgandhi" ityādi| sāmānāṃ ca vātādīnāṃ saṅgrahe pṛthaglakṣaṇamuktam| te saṅgrahaślokā yathā (sū. a. 21) - "vāyurāmānvayaḥ sārtirādhmānakṛdasañcaraḥ| durgandhamasitaṃ pittaṃ kaṭukaṃ bahalaṃ guru|| āvilastantumāṃstyānaḥ pralepī picchilaḥ kaphaḥ| viparyaye tu pakvatvaṃ tathā tāmraṃ samecakam|| pītaṃ ca pittamacchaṃ ca śleṣmā'cchaḥ piṇḍito'thavā| viśadaśca saphenaśca dhavalo madhuro rase||" iti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
sāmatvaṃ vyācaṣṭe-āmeneti| sāmairdoṣairdhātubhirmalaiśca janitā rogā api sāmā ucyante|