Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 24
uṣṇena yuktā rūkṣādyā vāyoḥ kurvanti sañcayam||19||
śītena kopamuṣṇena śamaṃ snigdhādayo guṇāḥ||20||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
uṣṇena guṇena viruddhenopahitā rūkṣādayaḥ-prathamādhyāyoktāḥ (ślo. 11) ṣaḍvātaguṇāḥ, vāyoścayaṃ kurvanti, na kopamuṣṇasya viruddhatvāt| ta eva ca rūkṣādayaḥ śītaguṇopahitāstatsadṛśatvādvāyoḥ kopaṃ kurvanti| uṣṇena yuktāḥ sn igdhādayo guṇā vāyoḥ śamaṃ kurvanti, viparītatvāt|
1.12.72
athāvasthā| sā ca dvedhā,-sāmyaṃ vaiṣamyaṃ ca| vaiṣamyaṃ dvedhā,kṣayo vṛddhiśca| vṛddhirdvedhā cayaprakopabhedena| kṣayovṛddhirdvedhā,-cayaprakopabhedena| cayaprakopakṣayasāmyabhedāccatastro'vasthāḥ| tatra kṣayasāmyepraśamaśbdenotpātte niṣpādyamānasya praśamasya kṣayarūpatvāt niṣpannasya sāmyarūpatvāt praśamahetūnāṃ pramādātiyoge punaḥ kṣayarūpatvāt, kṣayahetūnāmapi praśamahetūnāṃ pramādātiyoge punaḥ kṣayarūpatvāt, kṣayahetūnāmapi praśamaśabdatvācca| tatra cayādinidānam| tatra vāyorāha-uṣṇeneti| uṣṇena guṇena yuktā rukśādayo vāyo sañcayaṃ kurvanti, ta eva śītena yuktāḥ kopam| uṣṇena yuktāḥ snigdhāḥ śamaṃ kurvate|