Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 29
ṣaṭ pañcakāḥ, ṣaṭ ca pṛthagrasāḥ syu-ścaturdvikau pañcadaśaprakārau||43||
bhedāstrikā viṃśatirekameva dravyaṃ ṣaḍāsvādamiti triṣaṣṭiḥ||43||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
pañcakarasānāṃ saṃyogāḥ ṣaṭsaṅkhyāḥ, "pañcakeṣvekamevāmle madhuraḥ pañca sevate" iti| ṣaṭ ca pṛthagrasāḥ, "asaṃyuktāśca ṣaḍrasāḥ" iti| caturītyādi| catuṣkabhedaḥ pañcadaśaprakāraḥ, dvikabhedaśca pañcadaśaprakāraḥ| "catuṣkeṣu daśa svāduścaturo'mlaḥ paṭuḥ sakṛt|" evaṃ pañcadaśa prakārāḥ| "ekaikahīnāṃstān pañca pañca yānti rasā dvike|" iti vacanāt [ca]| bhedā ityādi| trikāḥtribhedabhinnā bhedā viṃśatiḥ| "trike svādurdaśāmlaḥ ṣaṭ trīn paṭustikta ekakam|" iti viṃśatiḥ| ekameva dravyaṃ ṣaḍāsvādam| iti-ittham, rasānāṃ bhedāstriṣaṣṭiḥ,- 10 yathāsthūlaṃ caiṣā triṣaṣṭidhā kalpanā vyākhyātā| upajātivṛttam|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
saṅkhyayā kalpanāṃ vibhajati-ṣaṭ pañcakā iti| pañcakāḥpañcarasasaṃyogabhedāḥ ṣaṭ, pṛthagrasabhedāḥ ṣaṭ, catuṣkāḥ pañcadaśa, dvikāśca pañcadaśa, trikā viṃśatiḥ, ṣadāsvādaṃ dravyameko bhedaḥ, ityevaṃ triṣaṣṭiḥ kalpanābhedāḥ| §2680 5