Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 2
gurūṇāmardhasauhityaṃ laghūnāṃ nātitṛptatā||2||
mātrāpramāṇaṃ nirdiṣṭaṃ sukhaṃ yāvadvijīryati||2||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
gurūṇāṃ dravyāṇāmardhasauhityaṃ-ardhatṛptiḥ| laghūnāṃ nātitṛptatā-nātitṛptiḥ, kiṃ tarhi? sauhityamātram| etanmātrāpramāṇaṃ nirdiṣṭam| mātrā-hrasvā madhyā bṛhatī ca, tasyāḥ pramāṇaṃ-mātrāpramāṇam| tatra mātrāparimāṇaṃ mānam, tasyāstu pramāṇaṃ-unmānam| evaṃ cātra mātrāśabdasyāpaunaruktyam| hi yasmāt, yāvat parimāṇamabhyavahṛtaṃ sukhaṃ-avikṛtiṃ kṛtvā, jīryatipariṇamati|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
nanu gurubhirlaghubhirvā tṛtpirevotpadyate, na teṣāṃ viśeṣa ityata āha-gurūṇāmiti| yāvatā''ahārarāśinā tṛptirutpadyate tāvavo'rdhaṃ bhujyata iti-ardhasauhityam| tāvanmātrameva-nātitṛptatā| nanu, evaṃ cenmātrāyā avyavasthitatvaṃ prāpnotītyata āhamātretyādi| mātrāpramāṇaṃmātrālakṣaṇam, yāvatsukhaṃ jīryati tāvanmātrāśabdaḥ vācyamityarthaḥ| uktaṃ ca khāraṇādinā"yadanyavahṛta samyagyathākālaṃ jarāṃ vrajet| prakṛtyavikṛtiṃ kṛtvā tanmātrālakṣaṇaṃ viduḥ||" iti| tasmādgurūṇāmardhasauhityaṃ sukhaṃ jīryati, laghūnāṃ nātitṛtpateti nāvyavasthā| §2183