Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 148
——————————-rucyaṃ madhuramārukam||135||
pakvamāśu jarāṃ yāti nātyuṣṇagurudoṣalam||136||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
madhuramārukaṃ rucyaṃ bhavati| apakvasyaivaite guṇā vedyāḥ| yasmādāha-pakvamityādi| pakvaṃ sattadāśudrāgeva pariṇāmaṃ yāti| kiñjiduṣṇavīryam kiñcidguru, kiñciddoṣalaṃ-apathyam| nighaṇṭāvuktam (dhanvantarīye va.5|38)-"ārukaṃ vīrasenaṃ ca vīrā vīrārukaṃ tathā| 5 vidyājjātiviśeṣeṇa taccaturvidhamārukam|| iti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
pakvārukaguṇānāha-rucyamiti| ārukaṃ-vīrasenam| āśu jarāṃ yāti-śīghraṃ pacyate| nātyuṣṇagurudoṣalatvaṃamlāpekṣayā| ata eva doṣaśabdena pittaśleṣmāṇau grāhyau| amlasya hi pittaśleṣmalatvaṃ vakṣyati| tathā ca khāraṇādiḥ-"nātyuṣṇaṃ guru vātaghnaṃ bṛṃhaṇaṃ nātipittalam| ārukaṃ madhuraprāyamamlaṃ tu kaphapittalam||" iti| ārukaṃ-bhavyamityeke| tanna| "bhavyaṃ svādukaṣāyāmlaṃ rūkṣaṃ gurvātsyaśodhanam| śītaṃ grāhyarucicchardiraktapittakaphāpaham||"iti khāraṇādinā pṛthagguṇakathanāt| 10
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
atha drākṣādīnāmamlānāṃ guṇāḥ| tatra drākṣāditrayasyārdrasya guṇānāha-drākṣāparūṣakamiti| amlāni yāni drākṣāparūṣakakaramardakāni tānyārdrāṇi cettadā pittapradatvādiguṇāni|