Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 145
tvaktiktakaṭukā snigdhā mātuluṅgasya vātajit||131||
bṛṃhaṇaṃ madhuraṃ māṃsaṃ vātapittaharaṃ guru||132||
laghu tatkesaraṃ kāsaśvāsahidhmāmadātyayān||132||
āsyaśoṣānilaśleṣmavibandhacchardyarocakān gulmodarārśaḥśūlāni mandāgnitvaṃ ca nāśayet||133||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
bījapūrakasya tvak tiktakaṭukā rase, snigdhā vātaghnī ca| kharanādastvāha-"tvaṅmātuluṅgātkaṭukā gurvī vātaprakopanī| iti carake'pyuktam (?)-"gurvī tvagasya kaṭukā mārutasya prakopanī|" iti| etanmatānusāriṇastvatraivaṃ pāṭhaṃ paṭhanti,-"tvaktiktakaṭukā'snigdhā mātuluṅgasya vātakṛt|" ityakārapraśleṣāt| māṃsaṃ-kesarādarvāk, bṛṃhaṇaṃ madhuraṃ vātapittahṛt guru ca| tasya-mātuluṅgasya kesaraṃ, tatkesaraṃ laghu| tathā, kāsādīn mandāgnitvāntānnāśayet|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
atha mātuluṅgam| tatra tvagguṇānāha-tvagiti| nanu, "tvaṅmātuluṅgātkaṭukā gurvī vātaprakopaṇī|" iti khāraṇādivacanena virodhaḥ| maivam| sāmaṃ vāyuṃ hanti, nirāmaṃ tu karotīti viṣayabhedāt| viparītaṃ kuto na syāt? iti cet na| "tvaktiktā durjarā tasya vātakṛmikaphāpahā| 5 iti suśrutena (sū.a. 46/149) śleṣmaghnatvasyoktatvāt| śleṣmaghnaṃ cāmaghnaṃ dṛṣṭameva| tanmāṃsaguṇānāhabṛṃhaṇamiti| tvakkesaravyatirikto'vayavo-māṃsam| kesaraguṇānāha ladhviti|