Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 78
——————————————————————-tyajet||68||
mṛtaṃ kṛśaṃ bhṛśaṃ medyaṃ vyādhivāriviṣairhatam||68||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
mṛtaṃ-svayaṃ mṛtaṃ na bhajet, avijñātasvarūpeṇa vyādhināmṛtasya prāṇino yanmāṃsaṃ tattyajedityarthaḥ| kṛśaṃ-durbalaṃ na bhajet| tathā, bhṛśaṃ medyaṃatimeduraṃ māsaṃ tyajet| tathā, vyādhinā-vijñātasvarūpeṇa hatasya, vāriṇā viṣeṇa ca hatasya, nirjīvīkṛtasya, yanmāṃsaṃ tattyajet| saṅgrahe tu (sū,a.7) haṃsādīnāṃ viśeṣā uktāḥ| yathā-"haṃsaḥ svarakaraḥ pittaraktajinmadhuro himaḥ| kulīraḥ paramaṃ vṛṣyo bṛṃhaṇaḥ prīṇano guruḥ|| godhā niyacchati viṣaṃ mūṣakaḥ śukravardhanaḥ| guruṇyaṇḍāni bālānāṃ kaṣāyamadhuraṃ palam|| vṛddhānāṃ snāyubhūyiṣṭhamabalyaṃ guru doṣalam|"iti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
sevyeṣvapi bhṛtādīnyapavadati-tyajediti| yat sadyohatamapi kena hatamiti na jñāyate tat-mṛtam| kṛṣaṃ-apuṣṭam| bhṛśaṃ medyaṃ-atyantapuṣṭam| vyādhihataṃ-jvarādinā hatam| vārihataṃ-jalamajjanādinā| viṣahataṃ-viṣadigdhaśastrahataṃ sarpādinā vā|