Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 23
uṣṇastvacyo himaḥ sparśe keśyo balyastilo guruḥ||23||
alpamūtraḥ kaṭuḥ pāke medhā'gnikaphapittakṛt||23||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tila uṣṇavīryaḥ| tathā, tvacyaḥ| tathā, sparśe śītaḥ| keśyo balyo guruśca| tathā, alpamūtraḥ-alpamūtrakaraḥ| pāke kaṭuḥ| tathā, medhādīn karoti| tvacyakeśyabalyā hitārthā yatpratyayāntāḥ| snigdhatvamanilaghnatvaṃ kaṣāyakaṭutiktarasatvaṃ nānājātitvaṃ cehāsya granthakṛtā lāghavānnoktam| saṅgrahe tūktameva (sū. a. 7)| yathā-"snigdhoṣṇatiktakaṭukakaṣāyamadhurastilaḥ| tvacyaḥ keśyo gururvṛṣyaḥ sparśaśīto'nilāpaḥ|| alpamūtraḥ kaṭuḥ pāke medhā'gnikaphapittakṛt| kṛṣṇaḥ praśastastamanu śuklastamanu cāruṇaḥ||" iti| anye tvanayā yuktyā saṅgrahoktamarthaṃ saṅgṛhṇate| snigdhatvaṃ tāvattilasya taileṣu mukhyasya snehasya yonibhūtatvātsiddham, kaphapittakṛditi vacanātsnigdhatvācca sāmarthyāllabdhaṃ vātaghnatvam, kaṣāyasvādviti śimbīdhānyasāmānyaguṇakathanena kaṣāyasvādutvaṃ labdhamiti| etadevorarīkṛtya vraṇapratiṣedhe vakṣyati (hṛ.u.a.25|54)kalkaṃ saṃrohaṇaṃ kuryāttilānāṃ madhukānvitam| snigdhoṣṇatiktamadhurakaṣāyatvaiḥ sa sarvajit||" iti|