Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 3
—————————————————-anyathā||3||
sāmudraṃ, tanna pātavyaṃ māsādāśvayujādvinā||4||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
anyathā sāmudramiti| etallakṣaṇaviparyayeṇa yenāmbunā siktaṃ śālyannaṃ vivarṇaṃ malinaṃ klinnaṃ bhavet, tatsāmudram| tacca na pātavyam| atrāpi pānaniṣedha upalakṣaṇārtha| snānāvagāhāvapi hi nānena kāryau| sāmudrasya kṣārānvayatvāt kledanādiyogaḥ| nanu, sāmudramityayuktam| yataḥ samudraśabdasya dhūmādipāṭhāt dhūmādibhyaśceti vuñā bhavitavyamiti kecit| maivam| dhūmādibhyaścetyatraiva gaṇe paṭhyate, samudrānnāvi manuṣye ca vuñ| sāmudrikī nauḥ sāmudriko manuṣyaḥ| anyatra tvaṇeva, sāmudraṃ jalamiti| tasmānnyāyyamevaitat| evaṃ sāmudro maṇirityādayo vaidyāḥ| atha kiṃ sadaivaitanna pātavyam? netyāha-māsādityādi| āśvayujamantareṇaitanna pātavyam| āśvayuje tu māsi kālasvābhāvyāt pathyameveti bhāvaḥ| suśrutastvadhīte (sū.a.45| 7)- "gāṅgamāśvayuje māsi prāyo varṣati mādhavaḥ| tadupādadīta" ityādi|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
sāmudraṃ lakṣayati-anyathā sāmudramiti| anyathā-kledavaivarṇyotpattau| sāmudrapānaṃ niṣedhati-tanneti| tat sāmudram, māsādāśvayujādvinā, gṛhītamiti śeṣaḥ| uktaṃ hi suśrute (sū. a. 45/7)-"sāmudramapyāśvayuje māsi gṛhītaṃ gāṅgavadbhavati"iti|