Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]

273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226

The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).

śirortīndriyadaurbalyamanyāstambhārditaṃ kṣuteḥ||9||

Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā

kṣuteḥ-kṣavathoḥ, dhāraṇācchirortyādayaḥ syuḥ| durbalasya bhāvo daurbalyam, guṇavacanetyādinā ṣyañ| indriyāṇāṃ-darśanādīnāṃ, daurbalyaṃ-viṣayagrahaṇāśaktitvam, indriyadaurbalyam| nanu ca, pūraṇaguṇetyādinā samāsapratiṣedhena bhavitavyam| atrocyate| ya eva guṇaśabdā guṇināvacchinnā guṇamātre vartante kadācid guṇinyapi, ta eva pratiṣedhasya viṣayāḥ| yathā-paṭasya śuklo, guḍasya madhuraḥ, ityādayaḥ| ye tu guṇamātra eva vartante na guṇini, te samāsasya yathā-paṭahaśabdaḥ, putrasparśaḥ, kanyārūpam, drākṣārasaḥ, candanagandha ityādayaḥ| tathendriyadaurbalyamityādāvapi bhāvapratyayāntasya sadā vyatirekakāraṇatvādguṇābhidhāyitvameva| tasmādevamādau "tatsthaiśca guṇaiḥ ṣaṣṭhī samasyate" iti samāsaḥ| tasyāyamarthaḥ-teṣu guṇeṣveva tiṣṭhantīti tatsthāḥ| etaduktaṃ bhavati-guṇa eva ye guṇā vartante na dravyātmani, taiḥ saha ṣaṣṭhī samasyata iti| śuklādiśabdānāṃ tu kadāciddravyavṛtitvāt sāmānādhikaraṇyenāpi vṛttirddaṣṭā| yathā-śuklaḥ paṭa iti| guṇavṛttitvācca vaiyadhikaraṇyenāpi| yathā-paṭasya śukla iti| tadeṣāṃ pratiṣedhaviṣayatvam| paṭahaśabdādīnāṃ tu tatsthatvātsamāsaviṣayatvamiti sthitam| nanvevaṃ sati balākāyāḥ śauklyamityatrāpi pūrvoktānnyāyātsamāsaḥ prāpnuyāt| atrocyate| bhāṣyakāravacanānna bhaviṣyati| sa hi "guṇavacanagrahaṇameva kasmānna kriyate" ityuktvā'bhyadhāt"balākāyāḥ śauklyamityatrāpi yathā syāt" iti samāsasyātrābhāvaḥ| arditaṃ-vātavyādhinidāne vakṣyate|

Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana

kṣavathurodhajānāha-śirortīti| śirortiḥ-śirovyathā| indriyāṇāṃ daurbalyaṃ-viṣayagrahaṇāśaktiḥ| arditaṃ-ekāyāmaḥ| kṣuteḥ-kṣavathoḥ|

Let's grow together!

I humbly request your help to keep doing what I do best: provide the world with unbiased sources, definitions and images. Your donation direclty influences the quality and quantity of knowledge, wisdom and spiritual insight the world is exposed to.

Let's make the world a better place together!

Like what you read? Help to become even better: