Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 49
sarvathekṣeta nādityaṃ, na bhāraṃ śirasā vahet||39||
nekṣeta pratataṃ sūkṣmaṃ dīptāmedhyāpriyāṇi ca||39||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
ādityaṃ sarvathā-udyantamastaṃ yāntaṃ pratimāgatamuparaktaṃ vā, nekṣeta| tathā, bhāraṃ śirasā na ca vahenna nayet| pratataṃ-anavarataṃ, sūkṣmaṃ vastu nekṣeta| dīptaṃ cāmedhyaṃ cāpriyaṃ ca tāni pratataṃ nekṣeta| nanu, tarhi sarvathā nekṣetetyanena ko'rthaḥ? 5 yato ravirapi dīptaḥ, dīptagrahaṇenaivāsya darśananiṣedhaḥ siddhaḥ| astyevaitat| kintu sarvaprakāramādityaṃ nekṣeta| dīptaṃ tvanavarataṃ nekṣeteti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
ādityadarśanaṃ niṣedhati-sarvatheti| nanu "nodyantamastamāyāntaṃ tapantaṃ pratimāgatam| uparaktaṃ ca bhāsvantaṃ vāsasā vā tirohitam||" iti saṅgrahe (sū. a. 3)| iha tu sarvathā, iti virodhaḥ| maivam| yo hyadṛṣṭameva doṣaṃ jihāsuḥ, taṃ pratyudayādiniṣedhaḥ| yastu, dṛṣṭamapi, taṃ prati sarvaprakāreṇetyavirodhaḥ| purastāddīptaniṣedhādeva niṣedhe siddhe'pyudayādyadīptāvasthāsu niṣedhārthamidam| śirasā bhāravahanaṃ niṣedhati-na bhāramiti|pratatādidarśanam niṣedhayati-nekṣeteti| pratataṃ-visphāritākṣam, kriyāviśeṣaṇamidam| sūkṣmaṃ-aṇu| dīptam-tejasvi|amedhyamaśuci|apriyam-dviṣṭam|