Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 9
abhyaṅgamācarennityaṃ, sa jarāśramavātahā||8||
dṛṣṭiprasādapuṣṭyāyuḥsvapnasutvaktvadārḍhyakṛt||8||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
abhyaṅgaṃ nityaṃ satatamācaret| nityagrahaṇaṃ copalakṣaṇārtham| ekadvitridināntaramapi yathoditamācarato na doṣaḥ| so'bhyaṅgaḥ, ācaryamāṇo jarā ca śramaśca vātaśca tān hantīti kvip| tathā dṛṣṭītyādi| dṛṣṭeḥ prasādovaimalyaṃ dṛṣṭiprasādaḥ| śobhanā cāsau tvak ca sutvak, 5 tasyā bhāvaḥ sutvaktvam| dṛḍhasya bhāvo dārḍhyam| "varṇadṛḍhādibhyaḥ ṣyañca" iti ṣyañ| dṛṣṭiprasādādīnāṃ dvandvaḥ| tāni karoti yo'bhyaṅgaḥ, sa evam|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
abhyaṅgaṃ vidhatte-abhyaṅgamiti| sa cotpannāyāṃ kṣudhi vidheyaḥ| tadā hi śuddhasrotastayā romakūpaiḥ sneho dehaṃ vyāpnoti, taṃ coṣmā pacati| uktaṃ ca saṅgrahe (sū. a. 3)- "atha jātānnapāneccho mārutaghnaiḥ sugandhibhiḥ| yathartusaṃsparśasukhaistailairabhyaṅgamācaret||" iti| abhyaṅgaphalamāha-sa iti| so'bhyaṅgaḥ, jarādīn hanti, dṛṣṭiprasādādīṃśca karoti| sutvaktvaṃnirmalanirvalīkatvaṃ tvacaḥ| saṅrahe tu (sū.a. 3)- "rathākṣacarmaghaṭavadbhavantyabhyaṅgato guṇāḥ| sparśane'bhyadhiko vāyuḥ sparśanaṃ ca tvagāśritam|| tvacyaśca paramabhyaṅgo yasmāttaṃ śīlayedataḥ "| iti|