Apastamba Sulba-sutra [sanskrit]
29,967 words
The Sanskrit edition of the Apastamba Sulba-sutra with the commentaries of Kapardin, Karavinda and Sundararaja. The Sulbasutras are considered Vedic appendices and deals with the ancient Indian science of Mathematics and Geometry, by instructing the construction of fire-altars, among others. Original titles: Āpastambaśulbasūtra (आपस्तम्बशुल्बसूत्र), Kapardin (कपर्दिन्), Karavinda (करविन्द), Sundararāja (सुन्दरराज)
Sutra 16.12
pucchāpyaye caturthyau viśaye | tayos tu paścāt pañcamyāv anīkasaṃhite || ĀpŚus_16.12 ||
upadhānakāle ekasmin pakṣe ṣaṣṭiḥ prathamā udīcīrudagāyatā nidadhyāt -- upadadhyāt triṃśatrriṃśadviparyasya kāritāḥ / evamuttarapakṣe'pi / pucchasya pārśvayorubhayoḥṣaṣṭayaḥ aṣṭāvekasmin pārśve'parasmiṃśvāṣṭau / kathamityāha -- pucchāgre tisraḥ tāsāṃ purastādekām / evamuttarasmin pārśve viparyasya kāritāḥ / pucche cātmani ca sthite tiryak -- tayoś ceti tayoḥ paścātpucche anīkasaṃhite -- mukhasahinte meṣayūthavat /
triṃśadaṅgulāyāmaṃ pañcadaśavyāsaṃ yattatpañcamaṃ karaṇam //
pañcamasyākṣṇayā bhedaṃ kṛtvā ṣaṣṭhaṃ karaṇaṃ bhavati sā pādeṣṭakā /
tasyaikatriṃśadaṅgulamanyat pañcadaśāṅgulamanyadakṣṇayā ekonaviṃśatitilādhikaṃ trayastriṃśadaṅgulam /
etat ṣaṣṭhaṃ karaṇam //
caturviṃśatyaṅgulāyāmaṃ tadardhavistāraṃ caturaśraṃ kṛtvā tasya dakṣiṇata uttarataś ca tādṛśe caturaśre /
evaṃ trīṇi caturaśrāṇi kṛtvā dakṣiṇottaracaturaśre dakṣiṇāparakoṭī pratyālikhet /
evaṃ pārśvamānyau ṣaḍviṃśatyaṅgule aṣṭāviṃśatitilādhike /
tiryaṅbhānyau catuviṃśatyaṅgule /
etatsaptamaṃ karaṇam //
saptamavatrrīṇi caturaśrāṇi kṛtvā dakṣiṇaṃ dakṣiṇāparakoṭiṃ pratyālikheduttaramuttarāparakoṭiṃ prati /
evamapi te eva pārśvamānyau pūrvaṃ pārśvaṃ dvādaśāṅgulaṃ paścimaṃ tu ṣaṭtriṃśadaṅgulaṃ /
yadeva tadaṣṭamaṃ karaṇam //
caturbhāgīyāyā ubhayato bhedo'kṣṇayābhavet / iyamapi pādeṣṭakā / pārśvamānyau akṣṇayā ekaviṃśatyaṅgule saptatilasahite tiryagekaṃ triṃśadaṅgulam / evaṃ navamaṃ karaṇam /
upadhānakāle dakṣiṇe pakṣe ṣaṣṭiḥ prathamā udīcīrnidadhyāt / uttare ca ṣaṣṭim / chāndaso vibhaktivyatyayaḥ /
ṣaṣṭhakaraṇotpannā aṣṭāvaṣṭau pucchapārśvayoḥ /
upadhānaprakāramāha ----
pucchapārśvayorityeva / tisro'gre pucchasya dakṣiṇaśroṇyāmekā prācī bāhyaviśeṣā / tasyā uttarato dve nānāgre viśeṣasahite / tayoḥ purastādekā bāhyaviśeṣā
prāgagrā /
tasyāḥ purastātpūrvavattisraḥ /
tāsāṃ purastāt pūrvavadekā /
evamudakpārśve'pi //
pucchātmasandhau dve caturthyau viśaye /
aviśeṣādātmani pucchaṃ ca same //
tayoś ca paśāvat dve pañcamyāvartheṣṭake /
anīkaṃ mukham /
tena saṃhite meṣayuddhavat //
triṃśadaṅgulāyāmaṃ pañcadaśāhgulavyāsaṃ / samakarṇaṃ dīrghacaturaśram /
yathā purastātprādeśastiryaṅbhānī paścāttu prādeśatrayam / saptamāṣṭamayorubhayorapi pārśvaphalakāni saptaviṃśakāni ṣaṭtilonāni /
caturbhāgīyāmubhayato'kṣṇayābhinnāyāṃ catvāro navamā bhavanti trikoṇāḥ / teṣāmekaṃ karaṇaṃ navamaṃ / tasyaikaṃ phalakaṃ triṃśadaṅgulaṃ / anye ekaviśake saptatile /
prathamāḥ prathamakaraṇakṛtāḥ /
evaṃ ṣaṣṭaya ityādiṣu udīcīrudagāyatāḥ //
prāgāyatā etāḥ / āsāmupadhānaprakāramāha --
tisṛṇāṃ dve prāgagre / ekā pratyagagrā /
udagagrā dakṣiṇāgrā ca / te ātmānaṃ pucchaṃ ca pañcadaśāṅgulāvete /