Apastamba Sulba-sutra [sanskrit]
29,967 words
The Sanskrit edition of the Apastamba Sulba-sutra with the commentaries of Kapardin, Karavinda and Sundararaja. The Sulbasutras are considered Vedic appendices and deals with the ancient Indian science of Mathematics and Geometry, by instructing the construction of fire-altars, among others. Original titles: Āpastambaśulbasūtra (आपस्तम्बशुल्बसूत्र), Kapardin (कपर्दिन्), Karavinda (करविन्द), Sundararāja (सुन्दरराज)
Sutra 16.5
caturbhāgīyādhyardhā | tasyāś caturbhāgīyāmātram akṣṇayā chindyāt | tac caturtham || ĀpŚus_16.5 ||
caturbhāgīyādhyardhaṃ bhūmāvālikya caturbāgīyāṃ na tyajet /
tathābhūteṣṭakā yena karaṇena kiyate taccaturthaṃ karaṇam /
ṣoḍaśīṃ catubhiriti vakṣyati /
tadetatkaraṇam //
apyayaśavdenātmanaḥ pakṣupacchaśirasāṃ sandhirucyate /
śiraso'pyayādārabhya āpakṣāpyayāt pucchāpyayādārabhya āpakṣā pyayāt /
evamivahīti gatam //
puruṣasya pañcamaṃ caturviṃśatiraṅgulaya ekataḥ /
anyatoviṃśatiraṅgulayaḥ prathamaṃ karaṇam /
yathāyoganataṃ bhavet -- upadhāne yathāyujyate tathā kuryāt /
namanaprakāraśvopari śyene vakṣyate /
prathamādayaḥśabdā vyavahārasaukaryāya //
prathamakaraṇe prāgāyate dakṣiṇamekamuttaramekamiti saṃhite caturviṃśatyaṅgule pārśvamānyau catvāriṃśadaṅgule tiryaṅnānyau / tayorekānamanavidhinā madhye nirṇatā ekapārśve unnatā / taddvitīyaṃ karaṇam /
prathamakaraṇasya ṣaḍbhāgo viṃśatyaṅgulamaṣṭabhāgena pañcadaśāṅgulena yathāyoganatena vardhayet; yathā ṣaḍbāgaḥ pabhānurodhī vakraḥsyādaṣṭamabāga ātmānurūpa ṛjurbhavettattṛtīyaṃ karaṇam //
caturbhā rthaṃ caturbhāgīyāṇūkākhyā / sādhyardā kāryā / tasyāścaturbhāgīyāmātramakṣṇayāmātramakṣṇayā chindyāt /
etadṛktaṃ bhavati--pañcacatvāriṃśadaṅgulāyāmaṃ triṃśadahgulavyāsaṃ kṛtvā triṃśadaṅgulamakṣṇayā chindyāt /
evamekā pārśvamānī /
pañcacatvāriṃśadaṅgulayaḥ ekā tiryaṅbhānī triṃśadahgulayaḥ ekākṣṇayā sthitā dvicatvāriṃśadaṅgulayaḥ caturdaśa tilāḥ /
etaccaturtaṃ karaṇam //
pakṣapucchaśiro'pyayebhyaḥ anyonyaṃ pratyakṣṇayā paricchindyāt / evamātmanor'dhapuruṣo nirasto bhavati /
caturviṃśatyaṅgulaṃ / pārśvaphalakam / viṃśatyaṅgulaṃ tiryakphalakam / yathāyoganataṃ yathā yujyate pakṣe tathā natam / tasyaikākṣṇayārajjuḥ pañcatriṃśikā viṃśatitilayuktā / aparā ṣaḍviṃśikā ṣaṭtilayuktā / evaṃ kṛte pakṣāyāmasya dvādaśabhāgaḥ ekānnaviṃśatirahgulayaḥ tilau ca iṣṭakāvyāso bhavati / tadetatprathamaṃ karaṇam / aratniprādeśarahitaprakṛtike pakṣāyāmasya triṃśadaṅgulahāniḥ / tadanuguṇaṃ ceṣṭakānāṃ namanaṃ bhavati / tatra karṇau ekaviṃśakaikānnatriṃśakau tilatrayayuktau /
yathā ṣaḍaśrī bhavati tathā saṃhite /
pañcadaśāṅgulavyāsaṃ aratnayāyāmaṃ samakarṇaṃ dīrghacaturaśraṃ prāgāyataṃ mūmau likhitvā prathamena prāgāyatena yuñjayāttattṛtīyam / ṛjvavasthitameva prathamāpekṣayā natamityucyate yathāyoganatamiti /
ekā pārsvamānī pañcadaśāṅgulā / anyā pañcacatvāriṃśadaṅgulā / ekā tiryaṅnānī triṃśadaṅgulā / anyā dvicatvāriṃśadaṅgulā sacaturdaśatilā /