Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 1
athāto nasyavidhimadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ||2||
iti ha smāhurātreyādayo maharṣayaḥ||2||
ūrdhvajatruvikāreṣu viśeṣānnasyamiṣyate||1||
nāsā hi śiraso dvāraṃ tena tadvyāpya hanti tān||1||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
jatru-vakṣoṃsayoḥ sandhiḥ| jatruṇa ūrdhvamūrdhvajatru| mayūravyaṃsakāditvāt samāsaḥ| tatra vikārā ūrdhvajatruvikārāḥ, teṣūrdhvajatruvikāreṣu-śirorogādiṣu viṣaye, vamanaśirāvyadhādayo'pīṣyanta eva| viśeṣaṇa tu nasyamiṣyate| nāsāyāṃ kriyat iti nasyam| nāsikāyāḥ "paddanna" iti nasādeśaḥ| nanu, kimiti nasyameteṣu rogeṣu viśeṣeṇeṣṭam? ityāha-nāsā hītyādi| yasmāt ghrāṇaṃ śirodvāram| tena dvāreṇa śrotraśṛṅgāṭakaprāptamūrdhvaṃ netrakaṇṭhādiśirāmukhānupraveśena, tat-śiro, vyāpya tāmvikārān hanti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
nasyavidhimadhyāyaṃ vyākhyātuṃ pratijānīte atheti| tatra nasyaviṣayamāha-ūrdhvajatruvikāreṣviti| viśeṣāditivacanāditareṣvapi| saṅgrahe tu (sū. a. 29) -"nāsayā praṇīyamānamauṣadhaṃ nasyaṃ nāvanaṃ nastaḥkarmeti ca saṃjñāṃ labhate| nāsā hi śiraso dvāram| tatra niṣecitamauṣadhaṃsrotaḥśṛṅgāṭakaṃ prāpya, vyāpya ca mūrddhānaṃ netraśrotrakaṇṭhādiśirāmukhāni ca, muñjādiṣīkāmivāsaktāmūrddhvajatraugatāṃ vaikārikīmaśeṣāmāśu doṣasaṃhatimuttamāṅgādapakarṣati|" iti|