Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 25
bhojyo'nnaṃ mātrayā pāsyan śvaḥ piban pītavānapi||25||
dravoṣṇamanabhiṣyandi nātisnigdhamasaṅkaram||25||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
bhojyo-bhojayitavyo naraḥ| kiṃ tat? annam| kimbhūtam? dravoṣṇam| atra cobhayathā samāsaḥ,-draveṇamudgayūṣādinā sahoṣṇamannaṃ dravoṣṇam, tathā kevalaṃ dravaṃ ca taduṣṇaṃ ca dravoṣṇaṃ vilepyādikaṃ kevalameva, iti|
tathā, anabhiṣyandi-na kaphakṛt| tathā, nātisnigdhaṃīṣatsnigdhamityarthaḥ| tathā, asaṅkaraṃ-asaṅkīrṇam, apathyenāmiśritamityarthaḥ| kaḥ puruṣaḥ kiṃ kurvannīdṛśamannaṃ mātrayā bhojyaḥ? ityāha-śvaḥ snehaṃ pāsyan-pātumicchan| tathā, tasminneva dine snehaṃ piban| tathā, pītavānapi yaḥ sneham| apiḥ samuccaye| nanu, "mātrāśī sarvakālaṃ syāt" (hṛ. sū. a. 8|1) iti prāguktameva| tatkimiha punarmātrāgrahaṇena? brūmaḥ| mātrāśabdastatra pramāṇārthaḥ, iha tvalpārthaḥ| tenāyamarthaḥ,-yāvadannamasya samyagyathākālaṃ pariṇamati tāvato'pyannādanena svalpaṃ bhojyamiti|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
snehanaprayoge bhojananiyamamāha-bhojyo'nnamiti| bhojyo-bhojayitavyaḥ| mātrayā-alpamānena| śvaḥpāsyansnehapānātpūrvadine| piban-yāvanti dināni snehaṃ pibati tāvanti| pītavān-samāpte snehapāne tāvantyeva dināni| asaṅkaraṃ-nānājātīyabhakṣyādisaṅkararahitam|